KIRIKTA ÇIKIKTA İLKYARDIM

Kırık

Kemiğin bütünlüğünün bozulması olayıdır. Çoğunlukla darbe sonucu oluşmakla birlikte kendiliğinden de oluşabilirler. Özellikle yaşlandıkça sertleşen kemiklerin kendiliğinden kırılma riski artar.

Kırık Çeşitleri

Kapalı kırık: Kemik bütünlüğü bozulmasına rağmen derinin sağlam durduğu kırıktır.

Açık kırık: Deri bütünlüğü bozulmuştur. Bunun sonucunda da kırılan kemik uçları dışarı doğru çıkabilmektedir.

Kırık Belirtileri

Bazen bir darbe gören bedenimizde kırık olup olmadığını anlayamayız. Bu durumda kırık belirtilerine bakmakta fayda vardır. En önemli kırık belirtileri şunlardır:

• Hareket ile artan ağrı
• Şekil bozukluğu
• Hareket kaybı
• Su toplanması ve kanama nedeniyle morarma

Kırıkta ağrı belirtisi çok önemlidir. Ağrılı bölgelerin tespiti için elle muayene etmek gerekir.

Kırıkla Ortaya Çıkabilecek Olumsuzluklar

Kırık gerçekleştiğinde vücudun ortopedik dengesi bozulur. Bazı eylemleri gerçekleştirmede güçlük yaşanır. Bu nedenle beden üzerinde çeşitli olumsuz etki görülür. Kırık yakınındaki damar, sinir, kaslarda yaralanma ve sıkışma meydana gelebilir. Bunun sonucunda da kırık bölgesinden nabız alınamayabilir. Ayrıca parçalı kırıklarda kanamaya bağlı şok gerçekleşebilir.

Kırıklarda İlk Yardım

Kırığı olan bir yaralıyla karşılaşan ilk yardımcı şunları uygular:

• Hayatı tehdit eden yaralanmalara öncelik verilir.
• Yaralı hareket ettirilmez.
• Yaralı sıcak tutulur.
• Kol etkilenmişse ödem riskini azaltmak için yüzük ve saat gibi eşyalar çıkarılır.
• Tespit ve sargı yapılırken parmaklar görünecek şekilde açıkta bırakılır. Böylece parmaklardaki renk, hareket ve duyarlılık kontrol edilir.
• Kırık şüphesi olan bölge, ani hareketlerden kaçınılarak bir alt ve bir üst eklemleri de içine alacak şekilde tespit edilir. Tespit malzemeleri sopa, tahta, karton gibi sert malzemelerden yapılmış olmalı ve kırık kemiğin alt ve üst eklemlerini içine alacak uzunlukta olmalıdır.
• Açık kırıklarda, tespitten önce yara temiz bir bezle kapatılmalıdır.
• Kırık bölgede sık aralıklarla nabız, derinin rengi ve ısısı kontrol edilir.
• Kol ve bacaklar yukarıda tutulur.
• 112 aranarak tıbbi yardım istenir.

Çıkıklar

Eklem yüzeylerinin kalıcı olarak ayrılmasına çıkık denir. Yani kemik kırılmadığı halde iki kemiğin bağlantı noktası olan eklemden sapmanın meydana gelmesidir. Çıkıklarda tıbbi müdahale gereklidir. Çünkü çıkıklar kendiliğinden eski konumuna dönmezler.

Çıkık Belirtileri

Çıkığın birçok belirtisi vardır. Bu belirtilerin bir kısmı kırık ile ortak iken bir kısmı çıkığa özgüdür. Aradaki fark da bu belirti farklılığından fark edilebilir.

• Yoğun ağrı
• Şişlik ve kızarıklık
• İşlev kaybı

Bu tür belirtiler çıkığın en yaygın belirtileridir.

Çıkıkta İlk Yardım

• Eklem aynen bulunduğu şekilde tespit edilir.
• Çıkık yerine oturtulmaya çalışılmaz.
• Hastaya/yaralıya ağızdan hiçbir şey verilmez.
• Bölgede nabız, deri rengi ve ısı kontrol edilir.
• 112 aranır ve tıbbı destek istenir.

Burkulma

Eklem yüzeylerinin anlık olarak ayrılması olayıdır. Çoğunlukla eklemin zorlanması sonucu meydana gelir.

Burkulan bölgede ağrı, kızarıklık, şişlik ve işlev kaybı burkulmanın en yaygın belirtilerindendir.

Burkulmada İlk Yardım

• Sıkıştırıcı bir bandajla burkulan eklem tespit edilir.
• Şişliği düşürmek için bölge yukarı kaldırılır.
• Erken dönemde burkulan bölgeye soğuk uygulanır.
• Yaralı hareket ettirilmez.
• 112 aranır ve  tıbbi yardım istenir.

Kırık, Çıkık ve Burkulmalarda Tespit

Tespit için ilk yardımcı elde olan malzemeleri kullanır. Bunlar üçgen sargı, rulo sargı, battaniye, hırka, eşarp, kravat vb. yumuşak malzemeler ile tahta, karton vb. sert malzemeler olabilir.

Tespit Sırasında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

• Tespit yapılırken yaralı bölge sabit tutulmalıdır.
• Yara, varsa üzeri temiz bir bezle kapatılmalıdır.
• Tespit edilecek bölge önce yumuşak malzeme ile kaplanmalıdır.
• Yaralı bölge nasıl bulunduysa öyle tespit edilmelidir. Düzeltilmeye çalışılmamalıdır.
• Tespit; kırık, çıkık ve burkulma bölgesinin üstündeki ve altındaki eklemleri içerecek şekilde yapılmalıdır.

Tespit Yöntemleri

Kol ve Köprücük Kemiği Kırığı Tespiti

• Koltuk altına yumuşak malzeme yerleştirilir.
• Kol askısı yerleştirilir.
• Üçgen bandaj yaralının gövdesinin üzerinde, üçgenin tepesi dirsek tarafına, tabanı gövdeyle aynı hizada olacak şekilde yerleştirilir.
• El dirsek hizasında bükülü olarak göğsün alt kısmına yerleştirilir.
• Üçgen bandajın iki ucu yaralının boynuna düğümlenir. Tespit edilen elin parmakları görülecek şekilde olmalıdır.
• Kol askısı desteği, göğüs boşluğu ve yaralı kol üzerine yerleştirilir (geniş dış bandajda yerleştirilebilir). Böylelikle vücuda yapışık bir şekilde yaralı kol ve omuz eklemi sabitlenmiş olur.

Üst Kol Kemiği Kırığı Tespiti

• Sert tespit malzemesiyle yapılır.
• Kırık kemiği, tespit edecek olan malzemeler yerleştirilmeden önce kolun altına (koltuk boşluğundan yararlanılarak) iki kumaş şerit yerleştirilir.
• Malzemelerden kısa olanı, koltuk altından itibaren dirseği içine alacak şekilde yerleştirilir.
• Uzun olanı omuzla dirseği içine alacak şekilde yerleştirilir.
• Daha önceden yerleştirilen şeritlerle bağlanarak tespit edilir. Şeritler çok kısa bağlanmamalıdır.
• Dirseği tespit için kol askısı takılır.
• Omuz tespiti için göğüs ve yaralı kol üzerinden geniş kumaş şerit veya üçgen bandaj uygulanır.

Dirsek Kırığı ve Çıkığı Tespiti

Kol gergin vaziyette bulunduysa kol ile vücut arasına yumuşak dolgu malzemeleri konularak tespit edilir.

Şayet bükülmüş vaziyette bulunduysa bir kol askısı desteği ile tespit edilir.

Kol Askısıyla Önkol, Bilek ve El Tespiti

Kırık dirsek ve bilek ekleminin hareketini önlemek için yaralı ön kolun altına üçgen kol askısı yerleştirilir. Hastanın/yaralının boynunun arkasına üçgenin iki ucu düğümlenir.

Aşırı hareket etmesini engellemek için geniş bir bandaj yardımıyla askının üstünden sarılarak gövdeye bağlanır.

Dirsek Kemiği veya Önkol Kemiği Kırığında Sert Malzemelerle Tespit

• Önkolun altına 2 şerit yerleştirilir.
• Yumuşak maddeyle desteklenmiş sert tespit malzemelerinden biri, parmak diplerinden dirseğe kadar içe; diğeri, elin dış yüzünden dirseğe gelecek şekilde dışa konarak tespit edilir.
• Daha önceden yerleştirilen şeritlerle bağlanır, fazla sıkılmamalıdır.
• Dirsek eklemini tespit için kol askısı takılır.
• Bilek kemiklerinde veya el tarak kemiğinde bölgeyi, bir kol askısı ile tespit yeterlidir.
• Parmak kemiği kırıkları ile çıkığı ayırt etmek zordur. Tespit için bir tespit malzemesi ile yaralı parmak, yanındaki sağlıklı parmakla bandaj yapılabilir.

Leğen Kemiği Kırığı Tespiti

• Her iki bacak arasına bir dolgu malzemesi yerleştirilir.
• Sekiz rakamı şeklindeki bir bandajla bilekler tespit edilir.

Doğal boşlukların altından (dizler ve bilekler) bandajları kaydırmak ve iki tanesi kalça ve dizler arasında diğer ikisi dizler ve bilekler arasında olacak şekilde düğümlenerek tespit edilir. Bütün düğümler aynı tarafta olmalıdır.

Uyluk Kemiği Kırığı Tespiti

Sert tespit malzemesi ve sağlam bacağı (ikinci bir tespit malzemesi gibi) kullanarak tespit etme;

• Bir el, ayağın üst kısmına; diğeri, bileğe konularak yaralı bacak tutulur ve sağlam bacakla bir hizaya getirmek için yavaşça çekilir. Aynı zamanda hafif bir döndürmede uygulanır.
• Her iki bacak arasına (özellikle dizler ve bilekler) bir dolgu malzemesi konur.
• Sekiz rakamı şeklinde bir bandajla bilekler sabitlenir.
• Yaralının vücudunun altından, kımıldatmaksızın doğal boşlukları kullanarak bel, diz ve bileklerin arkasına 7 kumaş şerit (ya da benzeri) geçirilir.
• Yumuşak malzemeyle desteklenmiş sert tespit malzemesi, koltuk altından ayağa kadar yerleştirilir ve ayaklardan yukarı doğru bağlanır.
• Düğümler tespit malzemesi üzerine atılarak bandajlar bağlanır.
• Bilek hizasındaki bandaj öncekinin üzerine sekiz şeklinde bağlanır.
• Sert tespit malzemesi bulunmaması halinde, sağlam bacağı tek destek olarak kullanarak geniş bandajlarla tespit edilir.

Diz Kapağı Kırığı Tespiti

Geniş bandajlar yardımı ile iki bacağı birleştirerek dizkapağı tespit edilir. Dizin üst ve altında kalan bandajları sıkarken dikkatli olunmalıdır.

Geniş ve sert tespit malzemesi (tabla) varsa kalçadan ayağa kadar, yaralı bacağın altına tabla yerleştirilir. İki tanesi kalça-diz arasındaki bölgede, iki tanesi de diz-bilek arasındaki bölgede olacak şekilde geniş bandajlarla bağlanır ve bunların üzerine eklemi sabitlemek amacıyla, eklem üzerinden sekiz şeklinde bir bandaj ile sarılır.

Kaval Kemiği Kırığı Tespiti

• Uyluk kemiği kırığı tespitindeki gibidir.
• Bacaklar tutulur ve yavaşça çekilir.
• Doğal boşluklar kullanılarak (dizlerin altı, bileklerin altı) yaralı bacağın altından kumaş şeritler geçirilir.
• Uygun bir şekilde yumuşak dolgu malzemesiyle desteklenmiş tespit malzemelerinden biri iç tarafta kasıktan ayağa kadar, diğer tarafta kalçadan ayağa kadar yerleştirilir.
• Ayaklardan başlanarak şeritler dış tespit malzemesi üzerinde düğümlenerek bağlanır. Bilek hizasındaki bandaj ayak tabanı üzerine sekiz şeklinde düğümlenir.

Bileğin ve Ayağın Tespiti

Yaralının ayakkabıları çıkarılmadan bağları çözülür. 

Bilek seviyesinde sarılmış sekiz şeklinde bir bandajla her iki ayak birlikte tespit edilir. Yumuşak malzemelerle iyice kaplanmış (rulo yapılmış bir battaniye) bir yüzeye dayamak suretiyle bacakları yukarıda tutmak gerekir.