Trafik Kazalarının Genel Durumu, Kaza Faktörleri, Kusur Payları ve Kusurlu Davranışlar
Ülkemizin en önemli sorunlarının başında trafik kazaları ve bu kazalardaki ölüm ve yaralanmalar gelmektedir. Bu durum gelişmiş ülkelerle mukayese ettiğimizde korkunç bir fark ortaya çıkmaktadır. Bu farkın açılmasına en büyük etken sürücülerimizin "doğru davranış biçimlerini" geliştirememiş olmalarıdır. Çünkü sürücülerin trafik kazalarındaki pay oranı %95 gibi korkunç bir istatistiğe sahip olması trafik bir kültürdür olgusunu doğrulamaktadır. Bununla birlikte kazalarda artış olmasına rağmen ölü sayısında aynı artışın olmaması sevindirici bir durumdur. Bu durum otomotiv sanayinin önce can güvenliği ilkesinden kaynaklandığı unutulmamalıdır. Otomotiv sektöründe standart paket diye tabir edilen hava yastığı, antiblokaj sistemi gibi teknik donanımlarının mecburi tutulması kazalardaki ölüm oranını azaltmaktadır.
Trafik kazalarının başlıca nedenleri;
- Aşırı hız
- Hatalı sollama
- Kırmızı ışık ihlali
- Alkollü araç sürme
- Uykusuz ve yorgun araç sürme
- Kavşaklarda geçiş hakkı kuralına uymama
- Takip mesafesine uymama
- Dönüş lambalarını kullanmama gibi nedenler olarak sıralanabilir.
Araçlardan kaynaklanan kaza sebepleri ise;
Fren patlaması, lastik patlaması ve uygun hava basıncı, standart dışı lastik kullanımı, rot çıkması, kusurlu ışık donanım kullanılması gibi nedenler sıralanabilir. Araç yaya çarpması kazalarında ise genelde yayaların dikkatsiz, kontrolsüz ve dalgın hareket etmelerinden kaynaklandığı istatistiki bilgilerden anlaşılmaktadır.
Ülkemizde yük ve yolcu taşımacılığının büyük bir oranı karayolunda yapılmaktadır. Hava, deniz ve demir yolları daha çok kullanıldığında kaza oranlarında ciddi bir azalma olacaktır. Bu konu ile ilgili çalışmalarda son yıllarda gözle görülür bir artış sağlanmıştır.
Trafik Kazalarına Karışanların Sorumlulukları
Trafik kazalarına karışanlar;
- Hareket halinde iseler trafik için ek bir tehlike yaratmayacak şekilde hemen durmak, kaza mahalinde trafik güvenliği için gereken tedbirleri almak,
- Kazada ölen, yaralanan veya maddi hasar var ise bu kaza trafiği, can ve mal güvenliğini etkilemiyorsa sorumluluğun saptanmasında yararlı olacak kanıt ve izler dahil, kaza yerindeki durumu değiştirmemek.
- Kazaya karışan kişiler tarafından istendiği takdirde kimliğini, adresini, sürücü ve trafik belgesi ile sigorta poliçe tarih ve numarasını bildirmek ve göstermek,
- Kazayı, yetkili ve görevli memurlara bildirmek, bunlar gelinceye kadar veya bunların iznini almadan kaza yerinden ayrılmamak zorundadırlar.
Başında sorumlusu, mal sahibi veya ilgili kişilerin bulunmadığı sırada araç, eşya veya yüklere zarar veren sürücüler, zarar verdikleri araç, eşya veya mülkün sahibini veya ilgili kişileri bulmak, ilgilileri bulamadıkları takdirde durumu tespit etmek ve zarar verilen şey üzerine yazılı bilgi bırakmak, ilgili zabıtaya en kısa zamanda bilgi vermek, anlaşma hali dışında zabıtanın iznini almadan zaruret dışında olay yerinden ayrılmamak zorundadırlar.
Maddi hasar meydana gelen kazalarda, kazaya karışan kişilerin tümü, yetkili ve görevli kişinin gelmesini lüzum görmezler ise, bunu aralarında yazılı olarak saptamak suretiyle kaza yerinden ayrılabilirler.
Ölümlü ve Yaralamalı Trafik Kazasına Karışanlar:
Ölümlü ve yaralamalı trafik kazaları, kamu davası kapsamında olduğundan, mahalli zabıta veya Cumhuriyet Savcısı tarafından adli tahkikat yapılmasını gerekmektedir.
Ölümlü ve yaralamalı trafik kazasına karışanlar;
- Harekat halindeyseler, trafik için ek bir tehlike yaratmayacak şekilde hemen durmak, trafik güvenliği için ışıklı işaret veya yansıtıcı cihazları koymak ve gereken tedbiri almak,
- Kaza yerindeki mevcut durumda değişiklik yapmamak
- Yaralılara ilk yardım ve acil müdahale yaptırmak maksadıyla kaza mahallinden ayrılma hali hariç, olayı; yetkili ve görevlilere bildirmek ve bunlar gelinceye kadar veya bunların izini olmadan kaza yerinden ayrılmamak
- İstendiği takdirde kimliğini, adresini, sürücü ve trafik belgesi ile sigorta poliçe tarih ve numarasını bildirmek ve göstermek,
- Kaza yerinde usulüne uygun ilk yardım tedbirlerini almak mecburiyetindedirler.
Yalnızca maddi hasara yol açan kazalarda kazaya karışan sürücülerin anlaşması ile kaza tutanağı doldurulacaktır.
Aşağıdaki durumlarda kaza tutanağı tutulmayacaktır.
- Sürücü belgesiz araç kullanıyorsa ya da yetersiz belgeyle araç kullanıyorsa
- Sürücüde yaş küçüklüğü varsa
- Sürücüde alkol ve akıl hastalığı şüphesi varsa
- Kazaya karışan araçlardan en az birisi kamu kuruluşlarına aitse
- Kamu kurumlarına ait mallarda maddi meydana geldiyse
- Kazada sadece üçüncü kişilere zarar geldiyse
- Kazaya katılanlardan en az birinin trafik sigortası yoksa
- Trafikte can kaybı veya zararı yaşanırsa
Bu durumdalarda 155 polis veya bölgeye göre 156 jandarma telefonundan trafik zabıtasına haber verir.
Trafik Kazalarında Yükümlülük
Trafik kazası ile karşılaşan trafik mensuplarının çeşitli yükümlülükleri vardır.
- Karayollarında meydana gelecek trafik kazalarınahemen el konmasını, ölü ve yaralıların taşınmasını veya yaralıların tedavisiniveya sanıkların yakalanmasını sağlamak için,
- Kaza yerinden geçmekte olan veya kazaya karışmış bulunan araçların sürücüleri kaza mahallinde ilk yardım önlemlerini almaya ve en yakın zabıtayaveya sağlık kuruluşuna haber vermeye ve yetkililerin talebi üzerine yaralılarıen yakın sağlık kuruluşuna götürmeye,
- Şehirlerarası akaryakıt istasyonlarında, sahipleri veya işletenleri,belirlenen standartlara uygun ilk yardım malzemesini her an kullanılabilirdurumda bulundurmaya,
- Tamirhane, servis istasyonu, garaj sahip ve sorumluları; tesislerine,ölüm veya yaralanma ile sonuçlanan, bir kaza geçirmiş olduğu belli olanveya üzerinde suç belirtisi bulunan bir araç gelince, gecikmeksizin zabıtaya haber vermeye ve bunları bir deftere işlemeye, zorunludurlar.
Bu hükümlere uymayanlar para cezası ile cezalandırılır.
Trafik Kazalarında Asli Kusurlu Sayılan Haller
Araç sürücüleri bazı durumlarda asli (esas) kusurlu bulunur. Bu haller şöyledir:
- Kırmızı ışıkta ya da görevlinin dur işaretinde geçmek,
- Taşıt giremez levhasının bulunduğu karayoluna veya bölünmüş karayolunda karşı yönden gelen trafiğin kullandığı şerit veya bağlantı yoluna girmek,
- İkiden fazla şeritli taşıt yollarında, karşı yönden gelen trafiğin kullandığı şerit ya da yol bölümüne girmek,
- Arkadan çarpma,
- Geçme yasağı olan yerlerde önceki aracı geçmek,
- Dönüş manevralarını yanlış yapmak,
- Karşı şeride tecavüz etmek,
- Kavşaklarda ilk geçiş hakkına uymamak,
- Daralan kaplamalarda geçiş kolaylığı sağlamamak,
- Manevraları düzenleyen kurallara uymamak,
- Yerleşim yerleri dışındaki karayolunda zorunlu haller dışında duraklamak ya da park etmek,
- Kurallara uygun bir şekilde park etmiş araca çarpmak
Yukarıda sayılan hal ve hareketlerde bulunan araç sürücüleri asli kusurlu sayılırlar.
Hukuki Sorumluluk ve Sigorta
Bir motorlu aracın işletilmesi bir kimsenin ölümüne ya da yaralanmasına yahut bir şeyin zarara uğramasına neden olursa, motorlu aracın bir teşebbüs unvanı veya işletme adı altında veya bu teşebbüs tarafından kesilen biletle işletilmesi halinde, motorlu aracın işleteni ve bağlı olduğu teşebbüs sahibi doğan zarardan müştereken ve müteselsilen sorumlu olurlar.
Motorlu araç ölüme ya da yaralanmaya sebep olmuşsa, kazaya karışan aracın başkalarına devir ve temliki olaya el koyan cumhuriyet savcılılarınca, aracın tescilli olduğu tescil kuruluşuna, trafik kaydı üzerine şerh düşülmesi için talimat verilir. Üzerine şerh düşülmesi sırasında geçen süre içerisindeki araç tescilleri geçersiz sayılır.
İşletilme durumunda olmayan bir motorlu aracın neden olduğu trafik kazasından dolayı işleten kişinin sorumlu tutulabilmesi için zarar görenin, işletenin ya da eylemlerinden sorumlu birisinin kusurlu olduğunu ispat etmesi gerekir.
Otobüslerin karayolu yolcu taşımacılığı yapması için zorunlu koltuk ferdi kaza sigortası yaptırmış olması gerekir. Bu sigorta şehirler ve ülkeler arası yolcu taşımacılığı sırasında karşılaşabilecek sorunları teminat altına alır. Güzergah boyunca yolcu, sürücü ve yardımcıları duraklama zamanları dahil olmak üzere bir zarar görürlerse bu sigorta kapsamına girerler.
Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası
İşletmecilerin sorumluluklarının karşılanmasını sağlamak için mali sorumluluk sigortası yapmaları gerekir. Geçerli teminat tutarı üzerinden zorunlu mali sorumluluk sigortası olmayan araç trafikten men edilir.
Zorunlu mali sorumluluk sigortasının süresi 12 aydır. Bu süre dolunca sigortanın yenilenmesi gerekir.
İşletmeci değişirse sigorta sözleşmesi devirden 10 gün sonra geçersiz sayılır. 10 günden sonra yeni işletenin sigortayı kendi adına yenilemesi gerekir.
Turistlere ait araçlarda ya da yabancı devletlerle yapılan antlaşmaların kapsamına giren tabancı plakalı araçların Türkiye içerisinde antlaşmalara uygun bir sigortası yoksa bu araçlar Türkiye sınırına girerken zorunlu mali sorumluluk sigortası yaptırırlar.
Tazminat ve Giderlerin Ödenmesi
Sigortacılar, hak sahibinin kaza veya zarara ilişkin tespit tutanağını ya da bilirkişi raporunu sigorta kuruluşuna ilettiği tarihten itibaren 8 iş günü içerisinde zararın sigorta kapsamına giren kısmını ödemek zorundadırlar.
Güvence Hesabı: İşletenin sorumluluğa ilişkin kurallar gereğince motorlu araçların neden olacakları zararların karşılanması amacıyla güvence hesabı oluşturulmuştur.
- Güvence hesabı kazayı yapan aracın belirlenememesi durumunda zorunlu mali sorumluluk sigortası kapsamına giren tazminat miktarını ve tedavi giderleri,
- Sigortası olmadan trafiğe çıkan araçların kişilere verdiği zararlar nedeniyle ödenecek olan tazminat ve tedavi giderlerini,
- Çalınma ve gaspa maruz kalmış motorlu aracın kişilere verdiği zararın sigorta kapsamına giren tedavi ve hasar giderlerini,
- Sigorta şirketinin iflası sonucunda ödenmesi gereken bütün teminat giderlerini kapsar.
Fonun gelirleri her yıl sigorta şirketlerinin zorunlu mali sorumluluk sigortası için tahsil edilen net primlerin %1'i ile sigorta yaptıranların net primlerinin %2'si oranında sigorta şirketine ödeyecekleri katkı paylarından oluşur.
Kasko Sigortası: Kasko sigortası araçlarda isteğe bağlı özel bir sigortadır. Yaptırılması zorunlu değildir.
Trafik Suçlarının Karşılıkları ve Ceza Puanları
Sürücü belgelerinin geri alınması dışında kalan hafif para cezasını ya da bununla birlikte hapis cezasını, belgelerin geri alınmasını ve iptalini veya iş yerlerinin kapatılması cezasını gerektiren suçlarla ilgili davalara trafik mahkemelerinde bunların bulunmadığı yerlerde yetki verilen mahkemelerde bakılır.
Mahkemelik suç tutanaklarının bir örneği 7 iş günü içerisinde yetkili mahkemeye, tutanakların kaydedildiği listeler örneğine uygun olarak tanzim edilir ve bilgisayar ortamına aktarılır.
Suç veya Ceza Tutanağı Düzenlemeye Yetkili Olan Görevliler
Karayolları trafik kanununda yazılı trafik suçlarını işleyenler hakkında;
Emniyet genel müdürlüğünün;
- Trafik zabıtası personeli
- Emniyet hizmetleri sınıfı personeli
- Jandarma genel komutanlığının yetkili kıldığı personeli
- Ulaştırma bakanlığının yetkili kıldığı personeli
- Karayolları genel müdürlüğünün yetkili kıldığı personeli tarafından aykırı hareket edenler hakkında alındı, suç ve ceza tutanağı düzenlenir.
Fahri trafik müfettişleri: Sürücülerin trafik kurallarına uyup uymadığını denetlemekle sorumlu olan yetkililere yardımcı olmak üzere karayolu trafik güvenliği kurulunca önerilen kişilere fahri trafik müfettişliğ görevi verilir. Fahri trafik müfettişlerinin bu görevlerini ifşa edecek açıklmaya yapmaları yasaktır.
Para Cezalarının Ödenme Şekli
Yetkiliker tarafından para cezalarını hemen ödemeyenlerer için trafik ceza tutanağı düzenlenir. Bu ceza tutanağında yazılı trafik cezaları maliye bakanlığının sayman mutemetlerine veya mal sandıklarına yetkili kılınmış görevlilere ödenebileceği gibi posta işletmesi idaresine ya da bu kuruluş tarafından yetkilendirilmiş bankalar aracılığıyla ödenebilir.
Peşin tahsil edilmeyen cezalar için düzenlenecek olan ceza tutanakları takip ve tahsil için 7 iş günü içinde ilgili mal sandığına gönderilir.
Para Cezalarının Ödenme Süreleri
Ceza kesildiği anda ödenmeyen para cezaları tutanağın tebliğ tarihinden itibaren 1 ay içerisinde ödenir. 1 ay içerisinde ödenmeyen cezalarda geciken her ay için %5 faiz uygulanır. Ancak faiz eklenmiş ceza normal ceza miktarının 2 katını geçemez.
Trafik birimlerince posta yoluyla tebliğ edilmeyen tutanaklar vergi dairesine gönderilir. Bu tutanakların vergi dairesinin ilan tahtasında ilan edildiği tarih teblip tarihi olarak esas alınır.
Trafik ceza tutanakları kabahatler kanunu hükümleri gereği trafik idari para cezası karar tutanağı olarak düzenlenir. Trafik cezası ödemesi gereken sürücüler peşin ödeme yaparlarsa %25 cezadan indirim uygulanır.
İdari para cezasının ilk taksidinin peşin ödenmesi koşuluyla 1 yıl içinde ve 4 eşit taksite bölünmesine karar verilebilir. Taksitlerin zamanında ve tam ödenmesi durumunda para cezasının kalan kısmı vergi dairesince tahsil edilir.
Plakaya yazılan cezalar sürücüye tebliğ edilmesinden sonra geçen 15 gün içerisinde peşin ödenirse %25'lik indirim hükmünden yararlanılır. Trafik cezası uygulanan sürücünün yetkili mahkemeye itiraz etme süresi 15 gündür.
Tescil Plakasına Göre Tutanak Düzenlenmesi
Yetkili personel tarafından, trafiği tehlikeye düşürecek veya trafiğe engel olacak şekilde yasaklanmış yerlere park edilen araçlara, 2918 sayılı karayolları trafik kanununda belirtilen maddelerin hükümlerine uymayan araçları kullanan sürücüler aynı zamanda araç sahibi değilse araç sahiplerine de aynı miktar kadar tescil plakasına göre tutanak düzenlenir.
Bu şekilde uygulanan cezalar için araç sahipleri cezanın tebliğ tarihinden itibaren 15 gün içinde yetkili mahkemeye itiraz edebilirler. İtiraz ödemeyi ve ödemeyle ilgili süreyi durdurur.