Hasta ve Yaralı Değerlendirmesi
Hasta ve yaralıların değerlendirilmesi ilk yardım sürecinde çok önemlidir. Bu sayede ilk yardımı uygulayacak kişi yaralanmanın ciddiyetini anlar ve ilk yardım önceliklerini oluşturur. Güvenli bir müdahalede bulunmak için hastanın değerlendirilmesi şarttır. Hastanın ya da yaralının değerlendirilmesi birkaç adımdan oluşur. Adımlar takip edilerek hasta değerlendirilmesi daha sağlıklı yapılabilir. İlk değerlendirme bilinç değerlendirmesidir.
Bilinç Düzeyinin Belirlenmesi
Hasta ya da yaralıya sözlü uyarılarla veya omuzuna hafifçe dokunarak iyi misin sorusu sorulur ve bu şekilde değerlendirme yapılır. Normal sağlık düzeyinde bir kişi kendisine yöneltilen tüm uyarılara cevap verir. Bilinç düzeyi yaralanmanın ağırlığını gösterir. Bir bebeğin bilinç durumu ayak tabanına vurularak anlaşılır.
| Bilinç yerinde | Tüm uyarılara cevap verir. |
| 1. Derece bilinç kaybı | Sözlü ve gürültülü uyarılara cevap verir |
| 2. Derece bilinç kaybı | Ağrılı uyarılara cevap verir. |
| 3. Derece bilinç kaybı | Tüm uyarılara kapalı. |
Solunumun Değerlendirilmesi
Özellikle bilinç kaybı olanlarda dil geri kaçarak solunum yolunu tıkayabilir ya da usmuk veya yabancı cisimler solunum yolunu kapatmış olabilir. Havanın akciğere ulaşabilmesi için hava yolunun açık olması gereklidir. Hava yolu açıklığı sağlanırken hasta baş-boyun-gövde ekseni düz olacak şekilde yatırılmalıdır. Bilinç kaybı belirlenmişse ağız içi önce göz ile daha sonra işaret parmağı yandan ağız içine sokulup bir çengel gibi kullanılarak diğer yandan çıkartmak suretiyle kontrol edilmelidir. Eğer yabancı cisim varsa bir bez aracılığıyla çıkarılmalıdır.
Baş-Çene Pozisyonu
Soluk alma yolundan yanancı cisimler çıkarıldıktan sonra bir el hastanın altına konarak, diğer elin 2-3 parmağı ile çene tutularak baş geriye doğru itilir. Bu şekilde baş-çene pozisyonu sağlanmış olur. Bu işlemler yapılırken sert hareketlerden kaçınılmalı ve sakin olunmalıdır.
İlk yardımı yapan kişi başını yaralının göğsüne bakacak şekilde yan çevirerek yüzünü hastanın ağzına yaklaştırır. Bak-dinle-hisset yöntemi ile solunum yapıp yapmadığını 5 saniye süre ile değerlendirilir. Değerlendirme göğüse bakar solunumu görme, solunum sesini dinleme ve yarılının nefesi yanağında hissetme şeklinde gerçekleşir. Solunum yoksa derhal yapay solunuma başlanır. İlk değerlendirme sonucu yaralının bilinci kapalı fakat solunumu varsa yaralı derhal koma pozisyonuna getirilir ve diğer yaralılar değerlendirilir.
Dolaşımın Sağlanması
Vücudun kan dolaşımının temelinde kalp vardır. Dolaşımın sağlanması için kalbin atması gerekir. Bu nedenle kalbi durmuş yaralının göğüs bölgesinden kalbine masajla uyarılar gönderilir.
Nabız: Kalp atımının damara yaptığı basınca denir. Normal bir insanda dinlenme halina nabız 60 ile 100 arasındadır. Nabzın iyi alındığı yerler ise şunlardır:
- Şah damarı: Adem elmasının her iki yanı (en güçlü nabız buradan alınır)
- Kol damarı: Kolun için yüzü dirseğin üstü (özellikle bebeklerde)
- Ön kol damarı: Kolun iç yüzü başbarmağın üst hizası
- Bacak damarı: Ayakların üst dış yan kısımları
İkinci Değerlendirme Aşaması
İlk muayene ile yaralının yaşam belirtilerinin yerinde olduğu tespit ediltikten sonra ikinci aşamaya geçilir. Bu aşama baştan sona muayeneyi içerir.
Görüşerek Bilgi Edinme
İlk yardımı yapan kişi yaralının ismini öğrenir, kendini tanıtır ve yaralıya ismiyle hitap eder. Hoşgörülü ve nazik davranarak güven sağlar. Endişeleri giderebilmek için olabildiğince sakin davranır. Olayın oluş şekli, koşulları, kişisel özgeçmişleri, kullanılan ilaçlar, alerjiler vs. gibi sorular sorulur.
Baştan Aşağı Kontrol
Bilinç düzeyi, anlama, algılama, solunumun sayısı, ritmi, derinliği, nabın sayısı, nabız ritmi ve şiddeti gibi değişkenler kontrol edilir.
Baş: Saç, saçlı deri, baş ve yüzde yaralanma, morluk olup olmadığı, kulak ya da burundan sıvı ya da kan gelip gelmediği değerlendirilir, ağız içi kontrol edilir.
Boyun: Ağrı, hassasiyet, şişlik, şekil bozukluğu araştırılır. Aksi ispat edilinceye kadar boyun zedelenmesi ihtimali göz ardı edilmemelidir.
Göğüs kafesi: Saplanmış cisim, açık yara, şekil bozukluğu ya da morarma olup olmadığı, hafif baskı ile ağrı oluşup oluşmadığı, kanama olup olmadığı değerlendirilmelidir. Göğüs kafesi genişlemesinin normal olup olmadığı araştırılmalıdır. Göğüs muayenesinde eller arkaya kaydırılarak hasta/yaralının sırtı da kontrol edilmelidir.
Karın boşluğu: Saplanmış cisim, açık yara, şekil bozukluğu, şişlik, morarma, ağrı ya da duyarlılık olup olmadığı ve karnın yumuşaklığı değerlendirilmelidir. Eller bel tarafına kaydırılarak muayene edilmeli, ardından kalça kemiklerinde de aynı araştırma yapılarak kırık veya yara olup olmadığı araştırılmalıdır.
Kol ve bacaklar: Kuvvet, his kaybı varlığı, ağrı, şişlik, şekil bozukluğu, işlev kaybı ve kırık olup olmadığı, nabız noktalarından nabız alınıp alınmadığı değerlendirilmelidir. İkinci değerlendirmeden sonra mevcut duruma göre yapılacak müdahale yöntemi seçilir.
Oley Yerinin Değerlendirilmesi
Olay yerinde tekrar kaza olması riskini yok etmek, olay yerindeki yaralı sayısı ve türlerini belirlemek, olay yerinin hızlı bir şekilde değerlendirilmesinin ardından yapılacak müdahalelerin planlanması gibi amaçlarla olay yeri değerlendirilmesi yapılır. Olay yeri değerlendirilmesi şu şekilde yapılır:
Kaza geçiren araç mümkünse yolun dışında güvenli bir alana alınmalıdır. Aracın kontağı kapılmalı ve el freni çekilmelidir. Araç gazlı bir araçsa o zaman patlama riskini ortadan kaldırmak için aracın bagajında bulunan tüpün vanası kapatılmalıdır.
Olay yeri belirginleşme derecesine kadar işaretlenmelidir. Kazanın ön veya arka bölgesine yanaşacak olan araçları uyarmak için en az 150 metre mesafeden fark edilebilecek üçgen reflektörler yerleştirilmelidir.
Olay yerinde bulunan meraklı fakat bilgisiz kişiler müdahaleyi zorlaştırabilir ve paniğe neden olabilir. Bu kişileri olay yerinden uzaklaştırmak daha iyi bir müdahale için önemlidir.
Olabilecek patlama ve yangın ihtimallerinden kaçınmak için sigara içilmemelidir. Gaz sızması varsa zehirlenme ihtimaline karşı tedbir alınmalıdır. Bunun için ortam havalandırılmalı, kıvılcım çıkarabilecek ışıklandırma ve çağrı cihazları kullanılmamalıdır.
- Olay yerinde bulunan hasta veya yaralı yerinden oynatılmamalıdır.
- A.B.C denilen hızlı yaşam bulguları hızla değerlendirilmelidir.
- Yaralılar kırık ve kanama açısından değerlendirilmelidir.
- Yaralılar sıcak tutulmalıdır.
- Bilinci kapalı yaralıya ağız yoluyla hiçbir şey verilmemelidir.
- 112 aranarak tıbbi yardım istenmelidir.
- Nazik ve hoşgörülü davranarak yaralının endişeleri giderilmelidir.
- Hastanın panik yapmaması için yarasını görmesi engellenmelidir.
- Yaralılar ve olay hakkındaki bilgiler kaydedilmelidir.
- Yardım ekibi olay yerine erişinceye kadar kesinlikle olay yerinde bulunmalıdır.
İlk Yardım Çantası
Karayolları trafik kanuna ve buna bağlı yönetmeliğe göre istisnai araçalr dışında kalan motorlu araçlarda ilk yardım çantası bulunmalıdır.
İlk yardım çantası araç içerisinde herkesin rahatlıkla fark edebielceği ve erişeceği bir noktada olmalıdır. Bagaj veya torpido gözü gibi kilitli yerlerde tutulmamalıdır. Çünkü ilk yardımcının en büyük yardımcısı olan ilk yardım çantasına hemen ulaşması gerekir.
İlk yardım çantasının malzeme miktarı taşıdığı yolcu sayısına göre belirlenir. Malzeme listesi ve miktarı şöyledir:
| Malzemenin adı | Miktarı |
| Suni solunum maskesi | 1 adet |
| Büyük sargı bezi (10 cmx3-5 cm) | 2 adet |
| Steril hidrofil gaz bezi (10x10 cm 50 lik) | 1 kutu |
| Hidrofil pamuk (70 gr) | 1 paket |
| Üçgen sargı bezi | 3 adet |
| Flaster | 1 adet |
| Çengelli iğne | 10 adet |
| Makas | 1 adet |
| Elastik bandaj (6-8 cm enli) | 1 adet |
| Yara bandı | 10 adet |
| Açık renk plastik örtü | 1 adet |
| Tıbbi eldiven | 2 çift |
| Kurşun kalem | 1 adet |
| Not defteri | 1 adet |
| İlk yardım el kitabı | 1 adet |
| El feneri | 1 adet |
| Cımbız | 1 adet |
| Düdük | 1 adet |
| Malzeme listesi | 1 adet |
| Alüminyum yanık örtüsü | 1 adet |