YANIKLARDA İLKYARDIM

Yanığın Tanımı

Herhangi bir ısıya maruz kalma sonucu oluşan doku bozulmasına yanık denir. Yanık, çoğunlukla sıcak su ya da  buhar teması sonucu meydana geldiği gibi, sıcak katı maddelerle temas, asit/alkali gibi kimyasal maddelerle temas, elektrik akımı etkisi ya da radyasyon nedeni ile de oluşabilir.

Yanık Çeşitleri

Yanıklar temel olarak ikiye ayrılabilir. Bu sınıflandırmada temel esas yanığın meydana gelme şeklidir.

Fiziksel Yanıklar

Bedende fiziksel bir etki ile oluşan yanıklardır. En bilinen oluşum şekilleri şunlardır:

• Isı ile oluşan yanıklar,
• Elektrik nedeni ile oluşan yanıklar,
• Işın ile oluşan yanıklar,
• Sürtünme ile oluşan yanıklar,
• Donma sonucu oluşan yanıklar.

Kimyasal Yanıklar

Kimyasal etkiyle reaksiyon gerçekleşmesi sonucu oluşan yanıklardır. Asit ve alkali maddeler ile oluşan yanıklar bu sınıfa girer.

Yanığın Ciddiyetini Belirleyen Faktörler

Yanıkların ciddiyeti birkaç faktöre göre değerlendirilir. Her yanığın oluşturduğu risk aynı değildir. Bazı yanıklar çeşitli özellikleri nedeniyle diğerlerine göre çok daha ciddiyet taşır. Yanığın ciddiyetini belirleyen faktörleri şöyle sıralayabiliriz:

• Derinlik,
• Yaygınlık,
• Bölge,
• Enfeksiyon riski,
• Hastanın yaşı,
• Solunum yoluyla görülen zarar,
• Daha önce geçirilen hastalıklar.

Yanıkların Derecelendirilmesi

Yanıklar oluştukları seviyeye göre üç dereceye ayrılmışlardır.

I.  Derece Yanık: Deride kızarıklık şeklindedir. Ağrıya neden olur. Yanan bölgede su birikmesi (ödem) vardır. Bu türdeki yanıklar genellikle 48 saat içerisinde iyileşir.

II. Derece Yanık: Deride içi su dolu kabarcıklar (bül) vardır. Oldukça ağrılıdır. Belirli bir süre zarfı içerisinde derinin kendini yenilemesi ile kendi kendine iyileşir.

lll. Derece Yanık: Derinin tüm tabakalarını etkileyen yanık türüdür. Özellikle de kaslar, sinirler ve damarlar üzerinde etkisi görülür. Beyaz ve kara yaradan siyah renge kadar aşamaları vardır. Sinirler zarar gördüğü için ağrı yoktur. Doku ve organ kaybına neden olabilir.

Yanığın Vücuttaki Olumsuz Etkileri

Yanık derinliği, yaygınlığı ve oluştuğu bölgeye bağlı olarak organ ve sistemlerde işleyiş bozukluğuna yol açar. Ağrı ve sıvı kaybına bağlı olarak da şok meydana gelir. Hastanın kendi vücudunda bulunan mikrop ve toksinlerle iltihap oluşur. Etkiler yanığın derecesinin büyümesiyle ciddiyetini arttırır.

Isı ile Oluşan Yanıklarda İlk Yardım İşlemleri

Isı ile oluşan fiziksel yanmalarla karşılaşıldığında aşağıdaki adımlar uygulanır.

• Kişi yanmaya devam ediyorsa paniğe engel olunur, yanan kişinin koşması engellenir.
• Hastanın üzeri battaniye ya da bir örtü ile kapatılır ve yuvarlanması sağlanır.
• Yaşam belirtileri (ABC) değerlendirilir.
• Solunum yolunun etkilenip etkilenmediği kontrol edilir.
• Yanık bölge en az 20 dakika oda sıcaklığındaki su altında tutulur (yanık yüzeyi büyükse ısı kaybı çok olacağından önerilmez).
• Ödem oluşabileceği düşünülerek yüzük, bilezik, saat gibi eşyalar çıkarılır.
• Yanmış alandaki deriler kaldırılmadan giysiler çıkarılır.
• Takılan yerler varsa giysi kesilir.
• Temizliğe dikkat edilir.
• Su toplamış yerler patlatılmaz.
• Yanık üzerine ilaç ya da yanık merhemi gibi maddeler sürülmez.
• Yanık üzeri temiz ve nemli bir bezle örtülür veya streç film ile kaplanır.
• Hasta battaniye ile örtülür.
• Yanık bölgeler (parmaklar vb.) birlikte bandaj yapılmamalıdır.
• Yanık geniş ve sağlık kuruluşu uzak ise, hastanın kusması yoksa ve hasta bilinçliyse ağızdan sıvı (1 litre su -1 çay kaşığı karbonat - 1 çay kaşığı tuz karışımı veya maden suyu) verilerek sıvı kaybı önlenir.
• 112 aranarak tıbbi yardım istenir.

Kimyasal Yanıklarda İlk Yardım

• Deriyle temas eden kimyasal maddenin en kısa sürede deriyle teması kesilmelidir.
• Yanan bölge bol, tazyiksiz suyla en az 15-20 dakika yumuşak bir şekilde yıkanmalıdır.
• Giysiler çıkarılmalıdır.
• Yaralının üstü örtülmelidir.
• 112 aranmak suretiyle tıbbi yardım istenmelidir.
• Elektrik Yanıklarında İlk Yardım
• Öncelikle soğukkanlı ve sakin olunmalıdır.
• Yaralıya dokunmadan önce elektrik akımı kesilmelidir. Akımı kesme imkânı yoksa tahta çubuk ya da ip gibi bir cisimle elektrik teması kesilmelidir.
• Gerilim engellendikten sonra yaralının yaşam bulguları (ABC) değerlendirilmelidir.
• Hastaya/yaralıya kesinlikle su ile müdahale edilmemelidir.
•  Yaralı hareket ettirilmemelidir.
• Hasar gören bölgenin üzeri temiz bir bezle örtülmelidir.
• 112 hızır acil servisiyle iletişime geçilip derhal tıbbi yardım istenmelidir.

Sıcak Çarpması

Yüksek derece ısı ve nem nedeniyle vücut ısısının ayarlanamaması sonucu ortaya çıkan tabloya sıcak çarpması adı verilir. Sıcak çarpmasının birçok belirtisi vardır. En genel belirtiler şunlardır:

• Kas krampları,
• Güçsüzlük ya da yorgunluk,
• Baş dönmesi,
• Davranış bozukluğu, sinirlilik,
• Solgun ve sıcak deri,
• Bol terleme (daha sonra azalır),
• Mide krampları, kusma, bulantı,
• Bilinç kaybı, hayal görme,
• Hızlı nabız.

Sıcak Çarpmasında İlk Yardım

• Hasta serin ve havadar bir yere alınır.
• Giysiler çıkarılır.
• Sırtüstü yatırılarak, kol ve bacaklar yükseltilir.
• Bulantısı yoksa ve bilinci açıksa su ve tuz kaybını gidermek için 1 litre su -1 çay kaşığı karbonat -1 çay kaşığı tuz karışımı sıvı ya da soda içirilir.

Sıcak Çarpmasında Risk Grupları

Sıcak çarpması için özel bir risk grubu bulunmamakla beraber, diğer hastalık ya da yaralanmalar için hassas olan kişiler, sıcaktan da diğer kişilere göre daha çok etkilenirler.

Bu kişiler;

• Kalp hastaları,
• Tansiyon hastaları,
• Şeker (diyabet) hastaları,
• Kanser hastaları,
• Normal kilosunun çok altında ve çok üzerinde olanlar,
• Psikolojik ya da psikiyatrik rahatsızlığı olanlar,
• Böbrek hastaları,
• 65 yaş üzeri kişiler,
• 5 yaş altı çocuklar,
• Hamileler,
• Sürekli ve bilinçsiz diyet uygulayanlar,
• Yeterli miktarda su içmeyenler.

Sıcak Yaz Günlerinde Sıcak Çarpmasından Korunmak İçin Alınması Gereken Önlemler

• Özellikle şapka, güneş gözlüğü ve şemsiye gibi güneş ışığından koruyacak aksesuarlar kullanılmalıdır.
• Mevsim şartlarına uygun, terletmeyen, açık renkli ve hafif giysiler giyilmelidir.
• Bol miktarda sıvı tüketmeye özen gösterilmelidir.
• Vücut temiz tutulmalıdır.
• Her öğünde yeterli miktarda gıda alınmalıdır.
• Gereksiz ve bilinçsiz ilaç kullanılmamalıdır.
• Direk güneş ışığında uzun süre kalınmamalıdır.
• Kapalı mekânların düzenli aralıklarla havalandırılmasına özen gösterilmelidir.

Donma

Aşırı soğuk nedeni ile soğuğa maruz kalan bölgeye yeterince kan gitmemesi ve dokularda kanın pıhtılaşması olayıdır. Donma olayında dokular hasar görür. Donmalar şu şekilde derecelendirilir.

Birinci Derece: En hafif şeklidir. Erken müdahale edilirse hızla iyileşir. Belirtileri şöyledir:

• Deride solukluk, soğukluk hissi olur.
• Uyuşukluk ve hâlsizlik görülür.
• Daha sonra kızarıklık ve iğnelenme hissi oluşur.

İkinci Derece: Soğuğun sürekli olması ile belirtiler belirginleşir.

• Zarar gören bölgede gerginlik hissi olur.
• Ödem, şişkinlik, ağrı ve içi su dolu kabarcıklar (bül) meydana gelir.
• Su toplanması iyileşirken siyah kabuklara dönüşür.

Üçüncü Derece: Dokuların geriye dönülmez biçimde hasara uğramasıdır. Bu tarz donmalarda canlı ve sağlıklı deriden kesin hatları ile ayrılan siyah bir bölge oluşur.

Donmada İlk Yardım

• Hasta ya da yaralı, ılık bir ortama alınarak soğukla teması kesilir.
• Sakinleştirilir, kesin istirahata alınır ve hareket ettirilmez.
• Kuru giysiler giydirilir.
• Sıcak içecekler verilir.
• Su toplamış bölgeler patlatılmaz. Bu bölgelerin üstü temiz bir örtü ile örtülür.
• Donuk bölge ovulmaz. Kendi kendine ısınması beklenir.
• El ve ayak doğal pozisyonda tutulur.
• Isınma işleminden sonra hâlâ hissizlik varsa bezle bandaj yapılır.
• El ve ayaklar yukarı kaldırılır.
• 112 aranarak tıbbi destek talep edilir.