Trafiği Oluşturan Elemanlar
Trafiğin üç temel parçası vardır. Bunlar insan, çevre ve araçtır. İnsan unsuru sürücü, yaya, yolcu gibi çeşitli şekillerde trafiğe dahil olabilmektedir. Araç derken de çeşitli türdeki motorlu araçlar trafiğin elemanlarıdır. Çevreden kasıt ise trafiğin aktığı güzergahlar ve yollardır.
Sürücülerin Yapması Gerekenler
Güvenli bir sürüş için sürücülere birçok görev düşmektedir. Trafik kazalarının büyük bir kısmı sürücü hatalarından kaynaklanmaktadır. Bu nedenle sürücülerin dikkatli olması çok önemlidir. Sürücülerin dikkat etmesi gereken hususlar:
- Kesinlikle alkol veya uyuşturucu bir madde alarak araç sürmemelidirler.
- Araç sileceklerini 6 ayda bir değiştirmeli ve aracın teknik donanımının tam çalıştığına özen göstermelidirler.
- Uykulu ve dalgın araç kullanmamalıdırlar.
- Araç sürerken sakin ve dikkatli olmalıdırlar.
Yasa gereği alkol limiti ticari araç sürücülerinde 0.2 promil, hususi otomobil sahiplerinde ise 0.5 promil şeklindedir. Bunun yukarısında bir değerde alkol aldığı saptanan kişiler cezalandırılır.
Bir sürücü 24 saatlik bir zaman diliminde 9 saatten fazla araç kullanamaz. Yine bir sürücü 4.5 saatten daha fazla üst üste araç kullanamaz. Bunlar uyulması gereken yasal zorunluluklardır. Örneğin 8 saat araç kullanacak birinin 4.5 saat dolmadan en az 45 dakika ara vererek dinlenmesi gerekmektedir.
SİSTEM ÇERÇEVESİNDE TRAFİK ORTAMI
A- İNSAN-ARAÇ-ÇEVRE İLİŞKİSİ
İnsanların trafikle içiçeliği, anne karnında başlar, ölene kadarda devam eder. Trafik çok yönlü ve çok karmaşık bir konudur. Mühendislik, fizik, mekanik, fizyoloji, psikoloji ve diğer davranış bilimleri ile eğitim, sosyoloji, ekonomi, hukuk ve sosyal bilimler, doğrudan veya dolaylı biçimde trafik kavramı içindedir.
Trafik ülkenin kaynaklarını, sanayi, ticaret alanlarını ve sosyo-ekonomik yapısını önemli şekilde etkiler. Trafikten dolaylı veya dolaysız etkilenmeyen kişi yoktur. Trafikte üç temel unsur vardır.
- İNSAN UNSURU: Sürücüler, araç sahipleri, yayalar, yolcular, trafiği düzenle¬yen ve denetleyen görevliler.
- ARAÇ UNSURU: Motorlu ve motorsuz araçlar, yük ve yolcu taşıyan taşıtlar.
- ÇEVRE UNSURU (YOL): Şehir içi ve şehirlerarası karayolları, yoldaki yapı ve tesisler, trafik yapı sistemleri ve araçları, çevrenin doğal koşulları (sis, yağmur, kar yağışı, ormanlık alanlar, göl ve bataklık çevreleri, sahiller gibi)
B- SÜRÜCÜNÜN ARAÇ VE ÇEVREDEKİ DEĞİŞİMLERDEN OLUMLU / OLUMSUZ ETKİLENMESİ
Bakımı yapılmamış araçların kazalara neden olabileceği akıldan çıkarılmamalıdır. Kaygan yollarda (karlı ve buzlu) güvenli bir sürüş için lastik dişlerinin ve hava basınçlarının önemi çok büyüktür. Yoldaki gizli buzlanmalar, köprü üstlerinde, viyadüklerde, tünel çıkışlarında olur. Kar ve yağmur yağışlı, sisli havalarda, sis lambalarının yakılması gereklidir. Görüşün kısıtlı olduğu yol kesimlerinde, ormanlık alanlarda yeşil, asfalt üze¬rinde gri, karda beyaz araçların görülmesi zorlaşır. Hız limitleri aşılmamalı, yol, hava, trafik durumunun gerektirdiği şartlara uygun hızda araç sürülmeli. Takip mesafesine uyulmalı. Cam silecekleri sık sık temizlenmeli ve 6 Ayda bir değiştirilmelidir. Kış şartlarında kalorifer sistemi ön camdaki buğuyu önleyici olmalı, arka cam rezistansı arka camda oluşan buğuyu önleyebilmesi için iyi çalışması gerekmektedir.
C- 21. YÜZYILDA ARABANIN VE ULAŞIMIN ANLAMI
Çağımızda gelişen teknoloji, araçları tam konforlu olarak imal edip, insanların hizmetine sunmaktadır. Araçları aero-dinamik yapıları, yol bilgisayarı ve özellikle arızanın nereden kaynaklandığını gösteren, gösterge tabloları gibi düzenlemelerle sağlıklı bir sürüş sağlanma¬sına özen gösterilmiştir. Araç kullanıcılarının ulaşımda kolay araç sürebilmeleri için otoyollar, bölünmüş yol¬lar, köprülü kavşaklar, viyadük yolları yapılmış, yollarda her türlü gereksinimi karşılayacak dinlenme tesisleri, akaryakıt istasyonları inşa edilmiştir. Bunlarda ülkenin sosyo¬ekonomik yapısını önemli bir şekilde etkilemiştir. Ülkemizde deniz yolu, demiryolu ve hava yolu ulaşımı ikinci plana itilmiş, karayolu ulaşımına önem verilmiştir. Buna bağlı olarak otomotiv sanayi büyük oranda ülke eko¬nomisi içinde yerini almıştır.
SÜRÜCÜ DAVRANIŞININ PSİKOLOJİK AÇIDAN İNCELENMESİ
A- SÜRÜCÜLÜK DAVRANIŞININ İNCELENMESİ
Trafik kazalarının %98.2nin insandan kaynaklandığı, yapılan araştırmalarla saptan¬mıştır. Bu olgu, (insan faktörü) somut olarak tanımlanmadığı sürece, kazaları önlemek için yapılan çalışmalar amacına ulaşamaz. Trafik ortamında, insan faktörü sürücüleri, yayaları, denetçileri, araç içerisindeki yolcuları kapsar.
Trafikte araç kullanan tüm sürücülerin sahip olması gereken özellikler;
- Kişinin trafik ve sürücülük konusunda aldığı eğitim ve bilgi seviyesi,
- Kişinin araç kullanmak için sahip olması gereken becerileri,
- Kişinin kurallara uyma bilinci ve isteği,
- Kişinin araç sürme tarzı ve alışkanlıkları.
B- ZAMAN İÇİNDE SÜRÜCÜLÜK DAVRANIŞININ GELİŞİMİ
Araç kullanan kişinin bilgi ve becerisinin yeterli olmaması kurallara uyma bilincinin bu¬lunmaması, yanlış alışkanlıklara sahip olması, kişinin kazaya yatkınlığını göstermektedir. Araç kullanmak için gereken temel yetenek ve beceriler algı, dikkat ve konsantras¬yon, şekil fark etme, hafıza ve göz-el-ayak koordinasyonu gelişimiyle zaman içerisinde sürücülük davranışlarını olumlu yönde geliştirir. Sürücülerin yetenek ve becerilere ne kadar sahip olabildikleri psiko-teknik değer¬lendirme ve psikiyatri uzmanı kontrolü ile mümkün olabilmektedir ve her 5 yılda bir yenilenmek zorundadır.
SÜRÜCÜ DAVRANIŞLARINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER
A- SÜRÜCÜLÜK PERFORMANSI
Sürücülükte yetenek ve beceriler tehlikenin algılanmasından, trafik işaretleri ile (Trafik polisi-trafik işaret levhaları-trafik ışıklı cihazı-yol çizgileri ve yer işaretlemeleri) karşılaşıldığında gerekli mesajın alınması, karşıdan gelen aracın hız ve mesafesinin tahmini sürücülükte yaşamsal önem taşıyan etkenlerin yerine getirilmesi için gereklidir.
B - SÜRÜCÜLÜK TUTUMLARI
Trafik kazalarının %98.2nin insandan kaynaklandığı düşünülmektedir. Bununda %95'inin sürücü hatası olduğu kabul edildiğine göre "insan faktörü" ön plana çıkmaktadır. Bununda sınıflandırılması KALICI FAKTÖRLER VE GEÇİCİ FAKTÖRLERLE yapılır. GEÇİCİ FAKTÖRLER: Sürücünün anlık olarak hata yapmasına, yol ve çevre¬yi olumlu algılayamamasına neden olan unsurlardır. Alkol, sağlık, diğer sürücüler, iklim ve yol koşulları/stres. KALICI FAKTÖRLER: Trafik kazalarının meydana gelmesinde önemlidir. Trafik kaza riskinin %75'i kalıcı kişisel faktörlere bağlıdır. (Kazaya yatkınlık, sürücülük tarzı ve yeteneği).
C- RİSKLİ VE GÜVENLİ SÜRÜCÜLÜĞÜ BELİRLEYEN KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ
Kazaya yatkınlık, sürücünün trafik kazasına karışma olasılığını yükselten kişisel özelliklerin tamamıdır. Bu da kazaya karışan sürücünün kendi içinde gösterdiği tutarlılıktır. Kazaya karışanların farklı yatkınlıkları vardır. Bu farklılıkların araştırılmasında, nedenlerinin tespiti trafik psikologlarınındır.
D- RUHSAL YAPI BOZUKLUKLARININ KAZALARA ETKİSİ
Sürücülerin yetenek beceri ve kişisel özelliklerinin tanımı; Trafik kazalarında sürücüler daha fazla rol almaktadırlar. Bu nedenle araç sürücülerinin psiko-teknik yöntemlerle zihinsel ve psiko-motor yetenek ve becerilerinin değerlendirilmesi çok önemlidir. Çok fazla trafik kazası yapan sürücülerin diğer sürücülere karşın yaygın aile sorunları olduğu, yetişme çağlarında suça eğilim gösterdikleri, olumsuz, olgunlaşmamış, sorumsuz ve saldırgan oldukları tespit edilmiştir. Kişilik özelliklerinin kazaya yol açtığı¬nı, kaza riskini artırdığı gözlenmiştir. Duyguları kontrol etme yetersizliği, öfke, kızgınlık, depresyon, prestij ve güç aramaya yönelik davranışlar kazalara neden olan önemli faktörlerdir.
E- PAYLAŞMA, BAŞKALARINA KARŞI SAYGI VE BENCİLLİK DUYGUSUNUN SÜRÜCÜLÜKLE İLİŞKİSİ
Tüm sürücüler trafik kurallarına uymak zorundadırlar. Kuralsızlık trafikte kargaşaya yol açar, en kötüsü de yaralanma ve ölümleri de beraberinde getirir. Trafikteki tüm unsurlar uyum içerisinde olmalıdır. Siz kurallara uyarak hata yapmayabilirsiniz. Ancak, bir başka sürücünün hatası yine ölümcül kazalara yol açabilir. İyi niyetli ve kurallara karşı saygılı bir sürücü olunuz. Yoğun trafiğe, park yerinden çıkarak karışmak isteyen sürücüye yol vermeniz, size bir şey kaybettirmez, diğer sürücünün riske girmesini ön¬lersiniz. Yol verdiğiniz bu sürücünün diğer sürücülere, belki de size yol verdiğini görmek mutluluğunu da yaşayabilirsiniz. Şu altın öğüdü de aklınızdan çıkarmayınız. "HAKKINIZDAN VAZGEÇEBİLİRSİNİZ, AKLINIZDAN ASLA"